Van kluis naar kussen
In de serie tafelgesprekken ‘Van kluis naar kussen’ krijgt de kijker een blik achter de schermen van de Bijzondere Collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL).
Caribische literatuur
In de Caribische literatuur is de doorwerking van het kolonialisme en slavernij een alomtegenwoordig thema. Bij gebrek aan historische bronnen zijn schrijvers van zowel fictie als non-fictie aangewezen op mondelinge overlevering. Onderzoek doen naar deze geschiedenis en erover schrijven gaat altijd gepaard met vragen als: wie heeft wat bewaard, en waarom? Wie beheerde de archieven, en wat wordt daarin niet gezegd? Die vragen houden schrijvers en onderzoekers de laatste jaren steeds meer bezig.
In deze aflevering van Van Kluis Naar Kussen gaat presentator Garrelt Verhoeven in gesprek met schrijvers Ellen Ombre en Roline Redmond, historicus en surinamist Roosmarijn Hoefte en vakreferent Latijns-Amerika en de Cariben, Dennis Bus. Naast de recente publicaties Last van Ombre en De Doorsons van Redmond bespreken de gasten hun favoriete boek uit de collectie Caribische literatuur van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL). Aan bod komen De laatste resten van tropisch Nederland van W.F. Hermans, Witte schuld van Thomas Harding en Strafhok van Bea Vianen.
Bekijk hier de aflevering.
Anatomische tekeningen
Van etsen met vergroeide ruggenwervels en fraaie gestoffeerde anatomische atlassen tot kleurige tekeningen van allerlei organen, zowel oud als modern. De topcollectie anatomische tekeningen van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) biedt een overzicht van drie eeuwen medische tekenkunst. In de talkshow ‘Van Kluis naar Kussen’ spreken kenners over het belang van deze tekeningen. Daarnaast is de collectie nu voor iedereen te bekijken in Digital Collections. En in de online tentoonstelling ‘Anatomische tekeningen: een drietal visies’ zijn enkele typerende voorbeelden uit deze rijke collectie te zien.
Speciale uitzending: uitgeverij Brill
In deze speciale uitzending staat uitgeverij Brill, de oudste uitgeverij van Nederland, centraal. Van deze Leidse uitgever zijn momenteel diverse boeken in de zomertentoonstelling Books that made History te zien. De tentoonstelling gaat over 25 buitengewone en invloedrijke boeken uit de collectie van Universitaire Bibliotheken Leiden en is te zien tot en met 4 september 2022 in het Rijksmuseum van Oudheden. Hoofdconservator Garrelt Verhoeven gaat in gesprek met Dominique De Roo, vice president marketing bij Brill, Fleur Praal, universitair docent Book & Digital Media Studies, en Kasper van Ommen, conservator Westerse gedrukte werken en initiator van de tentoonstelling. En natuurlijk worden er bijzondere boeken van Brill getoond.
Speciale uitzending: Books that made History
In deze speciale uitzending staat de zomertentoonstelling 'Books that made History' van de Universitaire Bibliotheken Leiden en het Rijksmuseum van Oudheden centraal. De tentoonstelling zijn 25 Leidse boeken uit de collectie van de UBL zien die een buitengewone invloed hebben gehad op de wereld, soms zelf tot nu. Hoofdconservator Garrelt Verhoeven gaat in gesprek met Anna de Wit, senior projectleider presentaties Rijksmuseum van Oudheden, Pieta van Beek, wetenschappelijk onderzoekster en publiciste, Carel Stolker, voormalig rector magnificus, en Kasper van Ommen, conservator Westerse gedrukte werken en initiator van de tentoonstelling. En natuurlijk worden er boeken uit de tentoonstelling getoond.
Liedjes uit de top 40 van de Gouden Eeuw
Nederlanders zingen veel. In de late zestiende en de zeventiende eeuw, onze ‘Gouden Eeuw’, werd er nog veel meer gezongen; dit was voor het Nederlandse lied een gouden tijd. Liedjes werden verzameld in liedbundeltjes en kwamen op de markt, geschikt voor jong en oud. Muzieknotatie was niet nodig; de boekjes bevatten zogenaamde contrafacten: teksten van liedjes met daarbij de aanduiding van een bekende melodie, waarop ze gezongen konden worden. Van de melodieën die in deze periode het meest gebruikt zijn om nieuwe liedjes op te schrijven, hebben Margot Kalse en Olga van Marion een Top 40 gemaakt.
Bibliotheca Thysiana
De Bibliotheca Thysiana aan het Rapenburg werd in 1653 bij testament gesticht door de jonge jurist Joannes Thysius (1622-1653). Thysius liet bij testament vastleggen dat zijn boekenbezit na zijn overlijden zou worden 'geemployeert tot publycke dienst der studie'. Tijdens zijn korte leven legde hij een typische humanistenboekerij aan met werken van de grote klassieke schrijvers en boeken over de belangrijkste kennisgebieden van de Renaissance. De collectie van de Bibliotheca Thysiana omvat circa 2500 boeken en duizenden pamfletten op alle gebieden van de wetenschap. In de periode 1655-1657 werd de bibliotheek gebouwd naar ontwerp van de Leidse stadsarchitect Arent van 's-Gravesande. Deze ontwierp het gebouw in de stijl van het Hollands Classicisme. De Bibliotheca Thysiana is de enige bibliotheek in Nederland uit de zeventiende eeuw die in zijn oorspronkelijke behuizing bewaard is gebleven.
Vrouwen in de fotografie
In deze aflevering staan ter gelegenheid van internationale vrouwendag -8 maart- vrouwen in de fotografie centraal. Aan de hand van enkele bijzondere foto’s gaat hoofdconservator Garrelt Verhoeven in gesprek met Maartje van den Heuvel, conservator Fotografie, Dagmar van Weeghel, fotograaf en initiatiefnemer van de Tinne-tentoonstelling, Delphine Bedel, kunstenaar, onderzoeker, docent, schrijver en publicist en Fiepke van Niel, student Film & Photographic Studies. Centraal staan de inhoud van de collectie en het gebruik ervan in onderzoek, onderwijs en tentoonstellingen.
Brieven
De collecties van de UBL bevatten meer dan 500.000 brieven, en dat is een voorzichtige schatting. Ze zitten verspreid over vele deelcollecties en archieven, soms als klein onderdeel van een groter geheel. Zo bevatten veel archieven, bijvoorbeeld van wetenschappers of literaire auteurs, een categorie correspondentie met vakgenoten, vrienden, en vijanden. Daarnaast beheert de UBL een aantal collecties met vrijwel uitsluitend brieven daarin, zoals de collectie van de Amsterdamse koopman-verzamelaar Gerardus van Papenbroeck (1673-1743). Uit enkele brieven in die collectie, gericht aan Van Papenbroeck, blijkt hoe hij als verzamelaar op jacht was naar brieven en zijn netwerk inzette om bijzondere stukken voor zijn collectie te bemachtigen.
Aan de hand van enkele bijzondere brieven gaat hoofdconservator Garrelt Verhoeven in gesprek met Mart van Duijn, conservator Na-middeleeuwse handschriften en Archieven, Nadine Akkerman, universitair hoofddocent Engelse Letterkunde, Ineke Huysman, onderzoeker van het Huygens ING en Sjoerd Ramackers, student Geschiedenis.
In deze aflevering staat de collectie kaarten en atlassen centraal. Aan de hand van enkele bijzondere stukken gaat hoofdconservator Garrelt Verhoeven in gesprek met Martijn Storms, conservator Kaarten en atlassen, Alicia Schrikker, universitair hoofddocent Geschiedenis, Marissa Griffioen, historisch cartograaf en Kester Freriks, journalist en gastschrijver.
Het fundament voor de cartografische verzameling van de UBL is gelegd door Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis. Bij zijn overlijden in 1872 liet Bodel Nijenhuis zijn enorme en gevarieerde collectie kaarten en atlassen na aan de UBL, waaronder honderden unieke, handgetekende kaarten. De collectie kreeg in de loop van anderhalve eeuw talrijke aanvullingen door schenkingen en aankopen. Omdat het nu precies 150 jaar geleden is dat de Collectie Bodel Nijenhuis in het bezit is van de UBL, is 2022 uitgeroepen tot ‘Bodel Nijenhuis Jaar’.
Dichter Baudelaire
In deze aflevering staat het werk van Charles Baudelaire – Frankrijks bekendste dichter – centraal. Aan de hand van enkele bijzondere stukken gaat hoofdconservator Garrelt Verhoeven in gesprek met Tommy van Avermaete, vakreferent Frans, Annelies Schulte Nordholt, docent Franse letterkunde, Jan Pieter van der Sterre, vertaler en Myrthe Galle, studente Frans. Centraal staan de inhoud van de collectie en het gebruik ervan in onderwijs, onderzoek en publicaties. En natuurlijk worden er stukken uit de bibliotheekcollectie getoond.
De collectie fotografie
De fotocollectie van de Universiteit Leiden heeft in het nationale erfgoedlandschap een bijzondere positie. Het is de oudste museale fotocollectie van Nederland. In 1953 werd ze gestart met als doel de technische en artistieke ontwikkeling van het medium fotografie vast te leggen. De collectie brengt de geschiedenis van de fotografie vanaf de uitvinding in 1839 tot nu in beeld. Aan de hand van enkele bijzondere stukken gaat hoofdconservator Garrelt Verhoeven in gesprek met Maartje van den Heuvel, conservator Fotografie, Erwin Olaf, fotograaf, Helen Westgeest, universitair hoofddocent Film and Photographic Studies en Minke van der Maas, student Film and Photographic Studies.
De collectie Sinologie
Hoofdconservator Garrelt Verhoeven gaat in gesprek met Marc Gilbert, conservator Chinese manuscripten en oude drukken, Maghiel van Crevel, hoogleraar Chinese taal en literatuur en promovendus Juul Eijk, over de achtergronden van de collectie Sinologie en het gebruik ervan in onderwijs, onderzoek en publicaties. De collectie Sinologie bestaat uit ongeveer 3.500 titels van oude boeken en handschriften, en 60 meter archiefmateriaal. De oudste gedrukte pagina dateert uit de Yuan dynastie (1279-1368) en de jongste stukken betreffen onofficiële poëzietijdschriften (UNPO) uit China die in de laatste decennia zijn gepubliceerd.
Scaliger-hoogleraar Rick Honings
In deze speciale aflevering staat Scaliger-hoogleraar Rick Honings centraal, die op 13 september jongstleden zijn oratie - Het land van ‘Oosterzonnegloed’. Sporen van Indië in negentiende-eeuwse schrijversarchieven - uitsprak. Hoofdconservator Garrelt Verhoeven gaat met Rick Honings, en promovendus Nick Tomberge in gesprek over schrijversarchieven, denkbeelden over het Nederlandse koloniale verleden en over reizen in Indië: van vroege ontdekkingsreizigers tot koloniale toeristen in de negentiende en twintigste eeuw. En natuurlijk worden er diverse stukken getoond: van kluis naar kussen!
De collectie portretten
Aan de hand van bijzondere portretten gaat hoofdconservator Garrelt Verhoeven in gesprek met Jef Schaeps, conservator Prenten en tekeningen, Jori Zijlmans, conservator geschiedenis van Museum De Lakenhal, Mineke Schipper-de Leeuw, emeritus-hoogleraar Literatuurwetenschap en kunstenares Joanna Quispel, die haar portret schilderde. De achtergronden van de collectie, de portretten in de Senaatskamer van het Academiegebouw, de inhaalslag van vrouwelijke hoogleraren en Josephus Justus Scaliger, de enige hoogleraar met rode toga, komen uitgebreid aan bod. En natuurlijk worden er eeuwenoude portretten getoond: van kluis naar kussen!
De collectie middeleeuwse handschriften
In deze aflevering staat de collectie middeleeuwse handschriften uit de ‘kluis’ centraal. Aan de hand van enkele bijzondere stukken gaat hoofdconservator Garrelt Verhoeven in gesprek met André Bouwman, conservator middeleeuwse handschriften en Irene O’Daly, universitair docent Boekwetenschap, over de achtergronden van de collectie en het gebruik ervan in onderwijs, onderzoek en publicaties. En natuurlijk worden er eeuwenoude op perkament geschreven boeken getoond: van kluis naar kussen!
De collecties prenten en tekeningen
In de eerste aflevering staat de rijke collectie tekeningen en prenten centraal, onder beheer van conservator Jef Schaeps. Hij vertelt over de geschiedenis van het voormalige Prentenkabinet, dat tegenwoordig is ondergebracht bij de universiteitsbibliotheek. Yvonne Bleyerveld, bijzonder hoogleraar Kunst op papier en perkament, laat zien hoe belangrijk deze verzameling is voor het kunsthistorische onderwijs en onderzoek. Masterstudent Kunstgeschiedenis Boris van der Meer vertelt over zijn fascinatie voor de Nederlandse prentkunst en zijn eigen onderzoek naar de herkomst en toeschrijving van een zeventiende-eeuwse landschaptekening. Aan tafel wordt verder ingegaan op de aard en samenstelling van de collecties en de relatie van de tekeningen en prenten met de talloze geïllustreerde boeken in de bibliotheek.