Subject guide
Geschiedenis van de Universiteit Leiden
De archieven van de Universiteit Leiden en die van Leidse hoogleraren zijn een onmisbare bron voor de geschiedenis van de universiteit en haar functioneren. De belangrijkste bronnen zijn in editie raadpleegbaar. Daarnaast zijn er verschillende studies verschenen die de ontwikkeling en het reilen en zeilen van de universiteit beschrijven. Hieronder worden enkele bronnen, studies en toegangen genoemd die het beginpunt vomen voor onderzoek naar respectievelijk de Universiteit Leiden en de Universiteitsbibliotheek, Leidse studenten en promovendi, en Leidse hoogleraren.
Van groot belang voor de bestudering van de geschiedenis van de Leidse Universiteit zijn de Resoluties van Curatoren (genoteerd in het Nederlands) en de Acta van de Senaat (genoteerd in het Latijn). Voor de periode 1575-1815 werden ze door P.C. Molhuysen uitgegeven in zijn zevendelige Bronnen tot de geschiedenis der Leidsche universiteit. ’s-Gravenhage 1913-1924. [Webpublicatie Huygens ING].
Nog steeds belangrijk is Th.H. Lunsingh Scheurleer & G.H.M. Posthumus Meyjes (eds.), Leiden University in the Seventeenth Century. An Exchange of Learning (Leiden 1975).
Ronald Sluijter publiceerde in 2004 'Tot ciraet, vermeerderinge ende heerlyckmaeckinge der universiteyt' : bestuur, instellingen, personeel en financiën van de Leidse universiteit, 1575-1812.
Willem Otterspeer beschrijft de geschiedenis van de Universiteit Leiden in het vierdelige Groepsportret met dame. Otterspeer schreef ook Het bolwerk van de vrijheid. De Leidse universiteit in heden en verleden (Amsterdam 2008), een verkorte versie van het vierde deel van Groepsportret met dame, die ook de twintigste eeuw behandelt. Van dezelfde auteur verscheen in 2015 Edele wijze lieve bijzondere. Een bondige geschiedenis van de Leidse universiteit.
De recente geschiedenis van de Universiteit Leiden (1975-2000) is vastgelegd in Altijd een vonk of twee (red. H.J. de Jonge en W. Otterspeer. Leiden 2000).
De gebouwen van de Universiteit laten zich kennen via Vier eeuwen geschiedenis in steen (red. N. Blok e.a. Leiden 2005).
De geschiedenis van de Universiteitsbibliotheek Leiden is beschreven door C. Berkvens Stevelinck in het boek Magna Commoditas. Geschiedenis van de Leidse universiteitsbibliotheek 1575-2000 (Leiden 2001); een Engelse vertaling en herziene uitgave verscheen in 2012: Magna commoditas. Leiden University’s great asset.
Inschrijving en recensie — Van oudsher waren aankomende studenten verplicht zich binnen acht dagen na aankomst in Leiden te laten inschrijven. Dit gebeurde in de volumina inscriptionum, berustend in het Archief van Senaat en Faculteiten (ASF 7-19). Genoteerd werden datum van inschrijving, naam van de student, herkomst, leeftijd en faculteit waarin gestudeerd ging worden. Voor de jaren 1575-1925 zijn deze gegevens gepubliceerd:
- W.N. du Rieu, Album studiosorum Academiae Lugduno Batavae MDLXXV-MDCCCLXXV. Den Haag 1875.
- J.E. Kroon, Album studiosorum Academiae Lugduno Batavae MDCCCLXXV-MCMXXV. Leiden 1925.
Voor alle lidmaten van de Universiteit bestond voorts de jaarlijkse verplichting binnen de twee weken volgend op de inauguratie van de nieuwe rector (8 februari) hun namen te laten recenseren. De hiervoor gebruikte recensielijsten berusten in het Archief van Senaat en Faculteiten (ASF 22-252). Voor de periode na 1925 kunnen gegevens gevonden worden in het Archief Studenteninschrijvingen 1877-1977 (1987). Op basis van deze bronnen verscheen in 2011 het proefschrift van Martine Zoeteman, De studentenpopulatie van de Leidse universiteit, 1575-1812. Hierin analyseert zij de ruim 60.000 inschrijvingen in het Leidse Album studiosorum tussen 1575 en 1812.
Examens en promoties, proefschriften — De gegevens over examens en promoties van studenten zijn vooral in de archieven van de faculteiten te vinden, in het bijzonder in de zogenaamde Acta Facultatis. Voorts wordt in de meeste van onderstaande jaarboeken en studentenalmanakken een overzicht gegeven van de promoties (links naar de Catalogus):
- Annales Academiae Lugduno-Batavae 1815/16 — 1836/37
- Annales academici 1837/38 — 1874/1875 (behandelt ook andere universiteiten)
- Jaarboek der Rijks-universiteit te Leiden 1877/78 — 1965/66
- Jaarboek der Leidse Universiteit 1966/67 — heden
- Studenten almanak 1815 — 1859
- Leidsche studenten-almanak 1860 — 1863
- Almanak van het Leidsch studentencorps 1865 — 1972
- Almanak voor de Civitas Academica der Leidsche Universiteit 1954/55-1957/58
De online catalogus van de bibliotheek bevat vele duizenden proefschriften die in de loop der tijd zijn verdedigd aan de Leidse universiteit. Sinds een aantal jaren is in het promotiereglement vastgelegd dat de promovendus naast gedrukte exemplaren ook een digitale versie van zijn proefschrift dient in te leveren bij de bibliotheek. Er zijn ook inventarisaties van proefschriften gepubliceerd (voor de periodes 1581-1655 en 1750-1850), alsmede de tentoonstellingscatalogus Hora est! Zie voor deze publicaties de collection guide: Collection Catalogues of the Holdings of Leiden University Libraries, onder de volgende codes: A 10.47. — E 13. — E 18. — J 98.
Gegevens over Leidse hoogleraren zijn te vinden in het Archief van Curatoren. Als eerste oriëntatie dient het Album Scholasticum Academiae Lugduno Batavae, waarvan tot nu toe verschenen: Dl. 1. MDLXXV- MCMXL (Leiden 1941); Dl. 2. MCMXL-MCMLXXIV (Leiden 1976); Dl. 3. MXMLXXV-MCMLXXXIX (Leiden 1991).
Zowel de Westerse als de Oosterse handschriftencollecties herbergen wetenschappelijke papieren en correspondentie van vele Leidse hoogleraren en collegedictaten genoteerd door hun studenten.
Voor een overzicht van Leidse hoogleraren zie de website Leidse hoogleraren vanaf 1575.