Vroegste handschriftcollecties uit het Midden-Oosten in Leiden nu beschikbaar in Open Access

Gepubliceerd op 06 juli 2023

Enkele van de belangrijkste handschriftencollecties uit de Bijzondere Collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL), bestaande uit 443 uiterst zeldzame en vaak unieke banden, zijn in Open Access beschikbaar gesteld via Digital Collections. De beschikbare handschriftcollecties omvatten de privécollecties van enkele van de vroegste Leidse Oriëntalisten, zoals Josephus Scaliger, Franciscus Raphelengius en Jacobus Golius, evenals de Osmaans-Turkse handschriften die Levinus Warner tussen 1645 en 1665 in Istanbul verwierf.

Portret van Franciscus Raphelengius (1539-1597) anoniem, 1598. [UBL Icones 26]

Pionier-oriëntalisten

Vanaf het einde van de zestiende eeuw begonnen vooraanstaande Leidse geleerden als Joseph Justus Scaliger, Franciscus Raphelengius en later Jacobus Golius literatuur en academische werken uit het Midden-Oosten en andere delen van de islamitische wereld te verzamelen. Hun interesses omvatten een grote verscheidenheid aan levende en dode talen van het Midden-Oosten, waaronder Arabisch, Perzisch, Turks, Hebreeuws en Aramees, Armeens, etc. De Oosterse privécollectie van Josephus Scaliger werd bij zijn overlijden in zijn geheel aan de Universiteit Leiden geschonken. Twaalf handschriften die voorheen toebehoorden aan Franciscus Raphelengius, werden in 1626 op een veiling gekocht, maar werden later bewaard als onderdeel van de Scaliger-erfenis. Jacobus Golius reisde als eerste Leidse geleerde naar Marokko (1622-1624) en het Midden-Oosten (1625-1629), met als doel relevante literatuur te verzamelen. Later gebruikte hij deze werken en de kennis die hij opdeed tijdens zijn reizen om zijn beroemde Lexicon Arabico-Latinum (Leiden, 1653) te schrijven, dat drie eeuwen lang in Europa als standaard wetenschappelijk woordenboek zou worden gebruikt. De door deze geleerden naar Leiden gebrachte Oosterse handschriften zijn nu beschikbaar in Digital Collections.

Verluchte Qur’an met interlineaire vertaling in het Turks, 1520 CE. Warner Collectie. [UBL Or. 504]

De Osmaans-Turkse erfenis van Levinus Warner

Levinus Warner, een leerling van Jacobus Golius, was een van de meest actieve boekenverzamelaars in de geschiedenis van Nederlands-Turkse betrekkingen. Tijdens zijn permanente verblijf in Istanbul tussen 1645 en zijn dood in 1665 verwierf hij zo'n negenhonderd islamitische handschriften in talen uit het Midden-Oosten, drieënzeventig Hebreeuwse handschriften en meer dan tweehonderd Hebreeuwse gedrukte boeken. Warner verwierf deze werken niet zelf in boekwinkels, maar maakte gebruik van de diensten van lokale tussenpersonen. De meeste van deze tussenpersonen waren Syrische christenen. Een aanzienlijk aantal werken uit zijn collectie werd gekocht van hooggeplaatste Osmaanse functionarissen en intellectuelen. De meest prominente hiervan is ongetwijfeld Kâtib Çelebi of Hadji Khalifa. Hij bezat een van de grootste en meest gevierde privécollecties in het rijk en bezat handschriften die afkomstig waren uit bibliotheken van Osmaanse en Mamlukse sultans en Ajjoebidische Emirs. Het grootste deel van de Warner-collectie gaat over seculiere onderwerpen zoals taal en literatuur, geschiedenis, filosofie en wetenschap. Door zijn testament werd zijn gehele collectie, die bekend werd als Legatum Warnerianum, overgebracht naar de collecties van de Universiteit Leiden. Als eerste stap zijn de Osmaans-Turkse handschriften uit de Warner-collectie nu Open Access te bekijken via Digital Collections.

Polychroom fragment van de Qur’an uit Noord-Afrika, perkament, 12e eeuw CE, Raphelengius collectie. [UBL Or. 251]

Samenwerking met Brill

Uitgeverij Brill en de Universitaire Bibliotheken Leiden hebben een lange en rijke geschiedenis van samenwerking op elk denkbaar publicatiegebied. Brill is de oudste wetenschappelijke uitgeverij van Nederland, met een rijke historie van uitgeven op het gebied van geschiedenis, religie, judaica en islamstudies. Gezien deze historie en beschikbare digitaliseringsfaciliteiten was Brill een logische partner voor de UBL om rond de eeuwwisseling de eerste stappen te zetten in grootschalige digitalisering. Met de hulp van Brill en de technische expertise van Harald Fischer Verlag kon de UBL deze belangrijke materialen digitaliseren en publiceren. Nu zijn de materialen openbaar beschikbaar gemaakt in de Leiden Digital Collections met een CC-BY creative commons-licentie.

Geometrische figuren in de 11e-eeuwse Kitab al-Istikmal ('Boek van perfectie') door al-Mu’taman ibn Hud, koning van Zaragoza, Golius collectie. [UBL 123 a]

Handschriften en gedrukte werken uit collecties uit het Midden-Oosten

UBL bezit ongeveer 6500 kostbare handschriften uit het Midden-Oosten en andere delen van de islamitische wereld. In de loop der jaren zijn belangrijke delen van deze collecties online beschikbaar gesteld via Digital Collections. De collectie weerspiegelt een half millennium van academisch contact met een wereld buiten de westerse cultuur, een wereld die vaak nauwelijks werd begrepen en vaak als vijandig, maar ook als inspirerend en fascinerend werd ervaren. Ondanks de naam omvat de collectie meer dan alleen het Midden-Oosten. Het bevat ook werken uit Noord-Afrika, Centraal-Azië, West-China, Zuidoost-Europa en de joodse gemeenschap in Europa, evenals academische werken over deze gebieden vanaf het begin van de boekdrukkunst tot de twintigste eeuw. De collecties omvatten voornamelijk Arabische, Perzische en (Osmaanse) Turkse handschriften, maar ook kleinere collecties geschreven in het Hebreeuws, Aramees, Syrisch, Ethiopisch, Zuid-Arabisch, Armeens en Berbertalen. Hoewel religieuze teksten een duidelijk aandachtspunt zijn in de collecties, of ze nu islamitisch, joods of christelijk zijn, bestrijken ze ook het hele spectrum van de schrijverscultuur, van literatuur tot kunst en wetenschap.

Over Digital Collections

Via Digital Collections maakt de UBL gedigitaliseerd en digital born materiaal beschikbaar. Het platform bevat uitgebreide functionaliteiten zoals het zoeken in full-text in gedrukte werken, het inzoomen op de beelden en de mogelijkheid om zelf HD-afbeeldingen te downloaden. Ook kan op materiaalsoort worden gezocht, kunnen zoekacties worden verfijnd, is er een koppeling met de bibliotheekcatalogus en kan tegelijk in verschillende collecties worden gezocht. Via de collectiepagina’s is iedere collectie ook apart goed toegankelijk. De gedigitaliseerde materialen zijn van duurzame links voorzien waardoor deze geschikt zijn voor verwijzingen op websites en in wetenschappelijke publicaties. Voor veel van het gedigitaliseerde materiaal geldt een CC-BY licentie: het materiaal kan door iedereen worden gebruikt. Er wordt voortdurend nieuw materiaal via Digital Collections toegankelijk gemaakt door de UBL. Een groot deel van de stukken is in te zien met de Leidse IIIF Advanced Viewer. Om de functionaliteit van Digital Collections optimaal te benutten kunnen gebruikers de Digital Collections instructievideo’s bekijken.

• middle eastern library