Gedigitaliseerde Leidse collecties kaarten en atlassen beschikbaar in Digital Collections
De Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) heeft meer dan 20.000 kaarten, atlassen en topografische prenten en tekeningen online beschikbaar gemaakt in Digital Collections. Hiermee is een aanmerkelijk deel van een de grootste en belangrijkste verzamelingen kaarten en atlassen in Nederland digitaal in hoge resolutie beschikbaar gemaakt voor onderzoek, onderwijs en het brede publiek. Vanwege auteursrechtelijke bepalingen zijn recent gepubliceerde kaarten niet online beschikbaar; deze stukken kunnen binnen de bibliotheek digitaal ingezien worden of kunnen fysiek worden bekeken in de Leeszaal Bijzondere Collecties.
Kaarten en atlassen – verzameling Bodel Nijenhuis
Hoewel de Universiteitsbibliotheek al vanaf het begin van haar bestaan kaarten en atlassen verzamelde, was er pas vanaf in 1872 met de komst van het legaat van kaartenverzamelaar Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872), bestaande uit zo’n 50.000 kaarten, 300 atlassen en 22.000 topografische prenten en tekeningen, sprake van een substantiële collectie. Ruim 2.000 van de belangrijkste stukken uit deze collecties zijn nu online beschikbaar in de kaarten en atlassencollectie in Digital Collections. Deze collectie is erg divers, met bijvoorbeeld zeventiende-eeuwse VOC- en WIC-kaarten, kaarten gemaakt naar aanleiding van grote overstromingen en andere actualiteit, informatieve kaarten van cholera-epidemieën, unieke manuscriptkaarten, stadsplattegronden, topografische prenten en gebruikskaarten met contemporaine aantekeningen.
Kaarten en atlassen van voormalige Nederlandse koloniën
Twee van de grootste nu digitaal beschikbare collecties werden relatief recentelijk in beheer gegeven aan de UBL; de collectie Nederlandse koloniale kaarten van het KIT (Koninklijk Instituut voor de Tropen) en de kaarten- en atlassencollectie van het KITLV (Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde). Deze collecties werden respectievelijk in 2013 en 2014 ondergebracht bij de Bijzondere Collecties van de UBL. Van de KIT-collectie is vrijwel het gehele koloniale gedeelte digitaal in te zien. Deze collectie bevat zowel koloniale als postkoloniale kaarten van voormalige Nederlandse koloniën; Indonesië, Suriname en de Nederlandse Antillen. Daarnaast is er nog steeds een aparte kaartviewer van de koloniale kaarten in de KIT-collectie.
In de kaarten en atlassencollectie van het KITLV zijn ruim tienduizend items online beschikbaar gemaakt, waarvan het overgrote deel bestaat uit cartografisch materiaal van voormalig Nederlands-Indië en Indonesië. Op vrijwel geen van deze materialen berusten nog auteursrechten, waardoor vrijwel de gehele collectie voor iedereen, overal online in te zien en te downloaden is.
De kleinere, maar daarom niet minder belangrijke, collectie Van Keulen, is geheel digitaal beschikbaar gemaakt. Deze collectie, bestaande uit ruim driehonderd handgetekende kaarten van de Atlantische Oceaan, Europa, de Middellandse Zee, West-Afrika, Noord- en Zuid-Amerika en de Grote Oceaan, werd gemaakt aan het begin van de achttiende eeuw door uitgeverij Van Keulen. De uitgeverij verkocht deze gedetailleerde kaarten van kustgebieden waarschijnlijk als hulpmiddel voor kustnavigatie.
Daarnaast is er in Digital Collections nog een aparte toegang gemaakt op Caraïbische kaarten en atlassen, afkomstig uit de collecties van Bodel Nijenhuis, Van Keulen, KIT en KITLV. Deze collectie bevat materiaal van de zestiende- tot de twintigste eeuw en beslaat het Caraïbisch gebied en Midden- en Zuid-Amerika.
-
A. de. Lavaux, Algemeene kaart van de Colonie of Provintie van Suriname met de rivieren, districten, ontdekkingen door militaire togten en de grootte der gemeeten plantagien. -
Gerard van Keulen, Een gedeelte van de kust van Brazilia tussen Rio Ponica en Rio das Contas, c. 1720. Manuscriptkaart van de Allerheiligerbaai uit de Collectie Van Keulen. -
Pieter Sluyter, naar Dirck Oudtzierszn., Kaart van de erven en nieuwe aanwassen en opkomingen in de verdronken waard van Zuid-Holland, 1550. -
Spoorwegkaart van het noordelijk gedeelte der Residentie Oostkust van Sumatra. [Medan]: Deli Spoorweg Maatschappij, 1914. Met aanduiding van cultuurondernemingen. -
Gerret Pieter Rouffaer, De Kraton's van Pasar Gede, Kerta en Plered, 1889. Manuscriptkaartv an de kratons bij Jogjakarta door Gerret Pieter Rouffaer.
Het belang van een digitale kaarten en atlassencollectie
De collecties op het gebied van koloniale kaarten van Nederlands-Indië, Suriname en de Antillen, een van de meest complete collecties wereldwijd, zijn van groot belang voor Nederlandse én buitenlandse onderzoekers, aldus Martijn Storms, conservator kaarten en atlassen van de UBL. Via Digital Collections is al dit materiaal vrij openbaar beschikbaar. Zeker nu reisbewegingen ook voor onderzoekers beperkt zijn door het coronavirus kan het materiaal in Digital Collections uitkomst bieden.
Ook voor onderwijs heeft de collectie meerwaarde, bijvoorbeeld voor verrijking van geschiedenisonderwijs op het gebied van kolonialisme, zeegeschiedenis (VOC/WIC) en kunstgeschiedenis. ‘Studenten kunnen via Digital Collections eenvoudig in aanraking komen met verschillende soorten kaarten, regio's en geografische onderwerpen. Daarnaast zijn we bezig om gegeorefereerd kaartmateriaal beschikbaar te stellen, waarmee oude kaarten op de juiste manier over een moderne kaart gelegd kan worden’, aldus Storms, ‘Kaarten spreken aan en geven mensen de kans op zoek te gaan naar plekken in hun geschiedenis, en daarmee naar hun plaats in de geschiedenis. Dat geldt zowel voor plaatsen in Nederland als voor mensen met bijvoorbeeld Indische roots.’
Over Digital Collections
Via Digital Collections maakt de UBL gedigitaliseerd en digital born materiaal beschikbaar. Het platform bevat uitgebreide functionaliteiten zoals het zoeken in full-text in gedrukte werken, het inzoomen op de beelden en de mogelijkheid om zelf HD-afbeeldingen te downloaden. Ook kan op materiaalsoort worden gezocht, kunnen zoekacties worden verfijnd, is er een koppeling met de bibliotheekcatalogus en kan tegelijk in verschillende collecties worden gezocht. Via de collectiepagina’s is iedere collectie ook apart goed toegankelijk. De gedigitaliseerde materialen zijn van duurzame links voorzien waardoor deze geschikt zijn voor verwijzingen op websites en in wetenschappelijke publicaties. Voor veel van het gedigitaliseerde materiaal geldt een CC-BY licentie: het materiaal kan door iedereen worden gebruikt. Er wordt voortdurend nieuw materiaal via Digital Collections toegankelijk gemaakt door de UBL. Om de functionaliteit van Digitial Collections optimaal te benutten kunnen gebruikers de Digital Collections instructievideo’s bekijken.