Tentoonstelling Kaarten: navigeren en manipuleren
Zijn kaarten wel zo waarheidsgetrouw of zit er soms een andere boodschap achter dan je in eerste instantie waarneemt? Een kaart is altijd een vereenvoudiging van de werkelijkheid, waarbij verkleind, vervormd en geselecteerd wordt. Hierdoor kan de lezer letterlijk en figuurlijk worden gestuurd. De Universitaire Bibliotheken Leiden en het Museum Volkenkunde organiseren samen de tentoonstelling Kaarten: Navigeren en manipuleren. In tentoonstelling zijn kaarten van over de hele wereld te zien, in combinatie met werken van hedendaagse kunstenaars. De tentoonstelling in Museum Volkenkunde is te zien van 21 oktober 2022 tot en met 29 oktober 2023.
De rol van kaarten
Wanneer we naar kaarten kijken, zouden we ons altijd moeten afvragen: Wie brengt wat in kaart en waarom? Er is altijd een reden om een kaart te maken. Dat kan zijn om je weg te vinden van A naar B of om vast te stellen dat er een voetbalveld oerbos verloren is gegaan. Mensen gebruiken kaarten om de wereld vorm te geven, om zich een voorstelling van de wereld te maken of om de wereld te beïnvloeden. Kaarten worden ook geproduceerd om mensen te manipuleren, oorlog te rechtvaardigen of land in te nemen. De tentoonstelling laat zien hoe kaarten deel zijn van het systeem om mensen en plaatsen toe te eigenen en te controleren.
In een tijd waarin moeilijke geschiedenissen, zoals slavernij, onder een vergrootglas liggen, worden kaarten op nieuwe manieren ingezet. Mensen gebruiken ze om kritiek te leveren op de manier waarop de geschiedenis wordt verteld en in de strijd tegen onderdrukking. Hierbij spelen identiteit en onafhankelijkheid een rol.
Opzet tentoonstelling
De tentoonstelling bestaat uit kaarten uit de collecties van Universitaire Bibliotheken Leiden en werk van hedendaagse kunstenaars. Het eerste deel beslaat de verschijningsvormen van kaarten zoals navigatiekaarten, kaarten van het heelal en esthetische kaarten. Het tweede onderdeel gaat met name in op de vraag wat je in kaart kunt brengen. Een voorbeeld hiervan is de filosofische weergave van het brein, middels de kaart The Autistic Brain waarin de kunstenaar Tzipporah Johnston, de ervaringen in het dagelijks leven met autisme overbrengt. Tenslotte toont het laatste onderdeel van de tentoonstelling aan wat de effecten zijn van kaarten, met andere woorden welke invloed of macht ze kunnen uitoefenen. Met deze tentoonstelling proberen we de bezoekers kritischer te laten kijken naar de kaarten. Zijn kaarten wel zo waarheidsgetrouw of zit er soms een andere boodschap achter dan je in eerste instantie waarneemt?
Verborgen boodschappen in kaart
Sommige kaarten in de tentoonstelling hebben verrassende details. Neem bijvoorbeeld de kaart met Surinaamse plantages waar de plantages netjes in het gelid staan. De kijker wordt uitgedaagd om zich bepaalde zaken af te vragen. Gaat het goed in de kolonie Suriname? En waarom zijn er dorpen met rookpluimen getekend? Kaarten: navigeren en manipuleren geeft een inkijkje in de verschillende lagen die in kaarten te zien zijn.
Boek Kaarten die geschiedenis schreven
Veel kaarten in de tentoonstelling zijn beschreven in het boek Kaarten die geschiedenis schreven van uitgeverij Lannoo. In het boek wordt de lezer meegenomen op een wereldreis van 1000 jaar in de tijd. Elk van de 100 zorgvuldig geselecteerde kaarten heeft de loop van de wereldgeschiedenis beïnvloed. De kaarten werden gebruikt om een conflict te beslechten, tijdens een veldslag, voor de aanleg van een weg of kanaal, op een belangrijke vaarroute en als propagandamiddel. Ze brachten gebieden en ontwikkelingen voor het eerst of op geheel eigenzinnige manier in kaart. Sommige kaarten zijn curiositeiten gebleven, andere werden wereldberoemd. In het boek zijn 100 wonderbaarlijke oude kaarten, 100 boeiende verhalen en 250 extra kleurenillustraties. Van een Perzische wereldatlas uit de 12de eeuw tot een spionagekaart van de Sovjets. Van Leiden tot Ceylon, Guyana, Philadelphia en de Sahara. Elke kaart wordt getoond op groot formaat. Een ervaren team van historici legt vervolgens uit hoe deze kaart geschiedenis heeft geschreven.